Pek çok kişi vergi nedir sorusu hakkında temel bilgiye sahiptir. Fakat kanunlar, gelirler, kişi ve kurumlar ölçeğinde farklı durumları bulunan vergi nedir? Tüm detaylarıyla KolayB' Blog'da!
Vergi Nedir?
Vergi, devlet tarafından belirlenen ve kamusal hizmette kullanılmak amacıyla kişi ya da kurumlardan toplanan ödenektir. Vergi, belirli yasalar çerçevesinde belirlenmekte olup mülk, para ya da hizmet için farklı ücretlendirmelere tabi tutulur. Devlet vergiyi doğrudan tahsil edebileceği gibi ürün ya da hizmetlerin üzerine eklemeler yaparak da tahsil edebilir.
Vergi, kamu hizmetinin devam ettirebilmesi için zorunlu bir ödemedir. Kişiden kişiye/işletmeden işletmeye göre farklılıkları bulunsa da herkesin vergi ödemesini zamanında gerçekleştirmesi gerekmektedir.
Kimlere Vergi Mükellefi Denir?
Vergi mükellefleri, vergi borcu ödemekle yükümlü olan gerçek ya da tüzel kişilerdir. Şahıs ve kurumlar devlete vergi ödemekle mükelleftir. Bu yüzden vergi borcu oluşan kişi ya da kurumlara devlet tarafından bir vergi numarası oluşturulur. Bir kişi ya da kurumun vergi ödemekle yükümlü olması için belirli durumlara sahip olması gerekir.
Örneğin, belirli miktarda geliri ya da mülkü varsa, satış yapan bir işletmeye sahipse ya da serbest meslek üzerinden belirli bir gelir elde ediyor ise vergi mükellefidir. Vergi Usul Kanunları çerçevesinde düzenlenen vergi, kişilerin gelirlerinin belirli bir miktarını vergi olarak ödemesi yoluyla gerçekleşen durumunu ifade etmektedir.
Kişiler gibi kurumlar da kazançlarının belirli bir miktarını vergi olarak devlete ödemek zorundadırlar. Kooperatifler, dernek veya vakıflar, işletmeler, sermaye şirketleri ya da sermaye şirketleri vergi mükellefi bulunan kuruluşlar arasında yer alır.
Gelir vergisi mükellefi "tam mükellef” ve “dar mükellef” olmak üzere iki ayrıma sahiptir. Tam mükellef, yurt içinde ikamet eden, yıl içerisinde en az 6 ay Türkiye’de oturan ya da Türkiye Cumhuriyeti yararına yurt dışında çalışan kişileri kapsar.
Merkezi Türkiye olan kuruluşlar elde ettikleri kazançların tamamı üzerinden belirli bir kısmını tam mükellef kapsamında vergi öderler. Tam mükellef kapsamında yurt içinde ya da dışında elde edilen kazançların tamamı vergilendirilir.
Türkiye’ye yerleşmiş ve Gelir Vergi Kanunu tarafından belirlenen oturma süresini tamamlamış kişiler tam mükellef ile vergilendirilirken ikameti Türkiye’de olmayan kişilerin ya da merkezi Türkiye olmayan kuruluşların sadece Türkiye’de elde ettikleri kazançlar üzerinden vergilendirilmesine de dar mükellef denilmektedir. Türkiye’de oturma süresi 6 aydan daha az olan kişiler dar mükellef kapsamına girer.
Dolaylı, Dolaysız ve Geçici Vergi Nedir? Farkları nelerdir?
Türkiye’de milyonlarca vergi mükellefi, gelir durumuna göre çeşitli vergi türlerine tabii olsa da, vergi ve vergilerin birbirine olan farkları, mükellefler için hala soru işareti olmaktadır. Vergi ödemeleri; geçici, dolaylı ya da dolaysız olmak üzere farklılaşmaktadır.
Geçici vergi, peşin vergi olarak da adlandırılan ve kişi ya da kurumların elde ettikleri kazançların üzerinden gelir vergisi ve kurum vergisi ödemelerine denir. Geçici vergi yıl sonu beklenmeden her üç ayda bir ödenmesi gerekir.
Ticari kazanç elde eden kişiler, meslek sahipleri ve kurumlar geçici vergi ödemekle yükümlüdür. Basit usulde vergiye tabi olan ve zirai kazanç elde eden kişiler geçici vergiden muaf tutulur.
Vergiler belirli kanunlar kapsamında dolaylı ya da dolaysız olmak üzere iki kısma ayrılmıştır. Bu ayrımın yapılmasındaki en temel amaç vergi ödemelerindeki adaleti sağlamaktır.
1- Dolaylı Vergiler;
- Mal ve Hizmetlerden Alınan Vergi: KDV, ÖTV, Şans oyunları, Özel İletişim Vergisi vb.
- Damga Vergisi: Harçlar ve Yerel Tüketim Vergisi
- Uluslararası Ticaret Vergileri: Gümrük Vergisi ve İthal Ürünlerden alınan KDV
2- Dolaysız Vergiler;
- Gelir ve Kazanç Vergileri: Gelir vergisi ve Kurumların vergisi
- Mülk Vergileri: Motorlu taşıtlar vergisi, Emlak vergisi ve Veraset-İntikal Vergisi
Vergi Türleri Nelerdir?
Belirli hususlar göz önünde bulundurulduğunda farklı kodlarla belirtilen vergi türleri nelerdir? Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından belirtilen birçok vergi türü bulunsa da en yaygın olarak kullanılan vergi türlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- Gelir Vergisi: Hukukta hak sahibi olan gerçek kişilerin ya da yetki kullanabilen kurumsallaşmamış kişilerin elde ettikleri kazançlar üzerinden hesaplanan vergilere denir. Bu kazançlar bir yıl içerisinde kapsamaktadır. Gelir getiren mülkler, ticari ve zirai kazançlar, serbest meslek getirileri, gayrimenkul ya da menkul sermaye gelirleri ve diğer tüm kazançlar gelir vergisine tabi tutulur. Detaylarıyla ele aldığımız Gelir vergisi nedir? Nasıl Hesaplanır? içeriğimiz ile konu hakkındaki tüm detaylara erişebilirsiniz.
- Kurumlar Vergisi: Bir kuruma ait kazanç üzerinden hesaplanan vergilere denir. Bu kazançların bir yıl içerisinde edilmiş olması gerekir. Sermaye şirketleri, kooperatifler, kamu kuruluşları, dernek ve vakıflar kurumlar vergisi ödemek zorundadır. Bu kurum ya da kuruluşların yıl içerisinde elde ettiği safi kazancın yaklaşık %20’lik bir dilimini devlete ödemeleri gereken bir vergidir.
- Katma Değer Vergisi (KDV): KDV, bir mal ya da hizmete eklenen ve satın alan kişi tarafında devlete ödenen dolaylı bir vergidir. Satın alınan mal ya da hizmet üzerinden kesilen bu ücret devlete aktarılır. Bu kesintiler her bir ürün için farklılık göstermektedir. Genellikle %1, %8 ya da %18 olmak üzere üç farklı KDV oranı bulunur.
- Özel Tüketim Vergisi (ÖTV): Bir mal ya da ürün üzerinden alınan ÖTV vergisi, kesin olarak belirlenmiş değer ya da oransal alınan bir vergidir. ÖTV vergileri kişi sağlığına ve çevreye yapılan zararlar göz önünde bulundurularak belirlenirken lüks harcamalar için uygulanır.
- Emlak Vergisi: Arsa, bina ya da iş yeri gibi taşınmaz mülkler üzerinden belirlenen vergidir. Emlak vergisi arazi ve bina olarak ikiye ayrılır ve tek seferde ya da iki taksit olarak ödenir. Sürekliliği olan bir vergi türü olduğundan taşınmaz tapusuna sahip her kişi emlak vergisi ödemekle yükümlüdür.
- Damga Vergisi: Kişi ve kurum arasında oluşturulan, hukuki ve resmi evraklarda kullanılan vergi türüdür. Damga vergisinin alınabilmesi için ibraz edilebilir ya da imzalanabilir olması önemlidir.
- Gümrük Vergisi: Dış ticaret yapan en az iki ülke arasında gerçekleşen ve Türkiye girişlerinde ödenmesi gereken bir vergi türüdür.
- Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV): Motorlu taşıta sahip kişilerin yılda iki taksit olarak ödemesi zorunlu olan vergidir. Bu vergi trafik şubesine kayıtlı araçlardan alınır. Kara taşıtlarının yanı sıra deniz ve hava taşıtları için de MTV alınır. Motorlu taşıtlar vergisine dair tüm detaylar için, Motorlu Taşıtlar Vergisi Nedir? Nasıl Hesaplanır? içeriğimizden yararlanabilirsiniz.
İlgili diğer içeriklerimiz;
- Vergi Borcu Sorgulama ve Ödeme İşlemleri Nasıl Yapılır?
- Vergi Dilimi Nedir? 2022 Vergi Dilimleri Nasıl Hesaplanır?
- Vergi Borcu Yoktur Yazısı Nedir? Nereden Alınır?
- Vergi numarası sorgulama işlemi nedir? Nasıl yapılır?
- Vergi ve Matrah Artırımı Nedir? Nasıl Yapılır?
